Traditional Maritime Skills :: Branden van een gang

Branden van een gang

Introductie

Een kromming aanbrengen in een gezaagde plank zodat deze (gang) past op de scheepshuid

Welke stappen onderneemt de arbeider die, vertrekkende van een gezaagde rechte plank, een gebogen en getorste gang wenst aan te maken door de plank plaatselijk te verhitten?

Welke gereedschappen, werktuigen en machines heeft hij hiervoor nodig?

Er wordt uitgegaan van een schip dat op stapel staat. Hier betreft het een "hengst" maar het eender welk houten schip zijn. De gangen van het vlak en de huid zijn reeds geplaatst. De gang die nu gebrand gaat worden en op de spanten zal worden geplaatst maakt deel uit van het boeisel. Men heeft de grootte van de plank bepaald door opmeting op de wijze beschreven in "een gang bepalen". Nu dient deze plank een kromming te krijgen én een torsing. Dit zal gebeuren door de plank plaatselijk te verhitten. Door het gebruik van gewichten zal men de kromming versnellen en de torsing realiseren. In het atelier zijn de benodigde werktuigen aanwezig. Het branden gebeurt in open lucht, naast de loods, en ook daarvoor staan de noodzakelijke installaties klaar.

Het eindresultaat zal de stuurboordgang zijn die aan bakboordzijde reeds geplaatst is, zoals getoond wordt op de foto rechts.

Gereedschappen, werktuigen en machines om een plank te branden tot een gang van een schip

Roede

Lijmknech- ten/Beugels

Verlengst- uk(ken)

Meetlat

Brandste- lling

Centrumlijn van de gang

Water

Gewichten

Houtvuur

We bekijken eerst de noodzakelijke werktuigen, machines en gereedschappen. Daarna worden de opeenvolgende stappen van het branden toegelicht.

Brandstelling
De brandstelling bestaat uit een vuurbron en een rek met verplaatsbare stangen waar de gang zal op rusten. Links een eenvoudige opstelling met één steunpunt Rechts een opstelling die gebruikt wordt bij het branden van langere gangen. In het hier beschreven voorbeeld wordt gewerkt met de opstelling links.

Een warmtebron
Verschillende warmtebronnen zijn mogelijk. Traditioneel werd vuur gemaakt met riet. Riet was overvloedig aanwezig op de rivieroever waar de werf gelegen was en bovendien heeft riet een zeer gelijkmatige verbranding. Nu kiest men voor gas, kolen, hout of infrarood als warmtebron. Combinaties zijn mogelijk. Bijvoorbeeld een houtvuur in combinatie met een gasbrander. Bij de bouw van een houten schip gaat ongeveer twee derde van het aangekochte hout verloren in het verzagen. Het overtollige hout wordt gebruikt als energiebron om het vuur te voeden.

Verder zijn voor de bewerkingen een aantal handwerktuigen en gereedschappen onontbeerlijk:

Een roede
De roede is een ijzeren staaf waarmee men op het schip de gewenste kromming vastlegt door de roede te doen aansluiten op de bestaande spanten. De ijzeren staaf moet dusdanig zijn dat hij manueel te krommen is maar eens geplooid goed zijn vorm houdt.

Gewichten
Met gewichten zal men het buigproces versnellen en de torsing bepalen. Als gewicht neemt men wat makkelijk voorhanden is.
Op de foto links ziet men een gewicht uit de gymzaal ,rechts een stuk treinrail en een niet identificeerbaar stuk metaal.

Verlengstuk(ken)
Met een verlengstuk kan men, indien nodig, de invloed van het gewicht vergroten en op die wijze de buiging versnellen.

Lijmknechten en beugels
Met de lijmknechten worden de gewichten, of de gewichten én het verlengstuk, op de te branden gang vastgezet. Beugels en lijmknechten zullen ook gebruikt worden bij het torsen. Een torsing in een plank aanbrengen wordt ook een "slang maken" genoemd.

Water
Met water gaat men trachten te voorkomen dat het hout te erg verhit geraakt en verbrandt.

Meetlat
Op de meetlat gaat men door middel van streepjes de vorderingen in het buigen registreren.

Plank
De grootte van de plank die gebrand gaat worden, werd bepaald zoals omschreven in: 'een gang bepalen'.
Om het branden in ideale omstandigheden te laten verlopen, dient het hout, hier eik, een relatieve vochtigheidsgraad te hebben tussen 18 en 20%.

Werkwijze

Opeenvolgende stappen in het brandproces tot de plank in een plaatsbare gang is gebogen:

De nog rechte plankboven de vuurhaard plaatsen. De plank wordt op de stelling gelegd, zo, dat de vuurhaard op plaats komt waar de plank eerst zal worden gekromd.
Gewichten aanbrengen. Aan de onderzijde van de plank worden zware gewichten aangebracht zodat dit uiteinde op de grond blijft en de kromming zich zal voltrekken in het overhellende gedeelte. Teneinde het krommingsproces te versnellen wordt aan het boveneinde een verlengstuk aangebracht met op het einde daarvan extra gewichten.
Meetlat plaatsen. Een meetlat wordt verticaal tegen het uiteinde van de gang geplaatst om de vorderingen te registreren.
Vuur aanmaken. Het vuur wordt aangemaakt met restanten van de plank. Andere mogelijke hittebronnen zijn:

gas
infrarood
kolen

Hitte controleren. Het vuur dient zodanig gecontroleerd te worden dat de onderzijde van de plank niet smeult of in brand geraakt. Vergassing van het hout dient vermeden. Door met water te besproeien houdt men de hitte in bedwang en op het gewenste niveau. Het afkoelen met water gebeurt merendeels aan de bovenzijde van de plank maar ook de onderzijde moet indien nodig, bij mogelijke vergassing van het hout, besproeid worden.
Vorderingen registreren. Om de gewenste kromming te verkrijgen dient het buigproces minutieus bijgehouden te worden. Door op de meetlat stelselmatig aanduidingen te plaatsen registreert men de vorderingen van de kromming. Met de roede, die de vorm van de scheepshuid weergeeft, bepaald men wanneer de kromming voldoende is.
Torsing realiseren. De plank heeft door de voorgaande bewerkingen een kromming verkregen. Indien een torsing noodzakelijk is, zoals in dit voorbeeld, zal men tijdens het branden een aantal supplementaire handelingen moeten uitvoeren. De torsing wordt gerealiseerd door, tijdens het branden, aan het uiteinde van de plank gewichten te plaatsen uit de centrumlijn van de plank. Op die wijze zal de plank een neerwaartse buiging krijgen langs de zijde van de gewichten.
Vorderingen torsing registreren. Ook de vorderingen in de torsing worden met een meetlat nauwkeurig opgevolgd.
Gebrande en gevormde plank op het schip plaatsen