Breeuwen

Introductie

De schoenerbrik ‘Tres Hombres’ is een zeilend vrachtschip met een houten casco en een houten opbouw. De ‘Tres Hombres’ wordt als zeilend vrachtschip in de vaart gehouden door drie kapiteins en hun bemanning, die met dit schip willen laten zien dat duurzaam vrachtvervoer over zee mogelijk is zonder gebruik te maken van fossiele brandstof.

De schoenerbrik is in 1942 gebouwd als voorpostenboot (krijgsmarinekotter) en inmiddels aangepast als zeewaardig zeilend vrachtschip. In 2009 is het schip officieel gecertificeerd als zeilend zeevrachtschip zonder motor. Aan het schip vindt voortdurend onderhoud plaats, dat in de regel wordt uitgevoerd door de bemanning en de opvarenden tijdens de vaart en tijdens maritieme evenementen of in het dok.

Bij de Werf Meerman in Arnemuiden krijgen leerlingen les in breeuwen met behulp van een oefenbord. Dit bord lijkt op een stuk scheepshuid, met naden tussen de huidplanken. De Historische Scheepswerf C.A. Meerman in Arnemuiden is de oudste werf van Zeeland en één van de oudste nog werkende scheepswerven van Europa. De schepen die hier worden onderhouden zijn van de Stichting Behoud Hoogaars, een organisatie die zich inzet voor het behoud van de zeilende Zeeuwse vissersschepen als varende monumenten.

De instructiefoto's voor deze vaardigheid zijn afkomstig van zowel het oefenbord in Arnemuiden als het onderhoud aan de Tres Hombres.

Toepassing

Breeuwen – ook wel kalefaten of kalefateren genoemd – is het dichten van de naden tussen houten planken, bijvoorbeeld van de scheepsromp of de dekken. Het doel van breeuwen is om het houten oppervlak waterdicht te maken.

Materialen en Gereedschappen

Hennep
Afkomstig van de cannabisplant, wordt gebruikt vanwege de lange structuur van de vezels. Hennep wordt geleverd op grote klossen.

Pek
Wordt gebruikt om de gedichte naden mee te vullen en af te strijken. Tegenwoordig wordt hier meestal tixopal voor gebruikt in plaats van pek. Tixopal is een kunststof kit, die kan worden aangebracht met een kitspuit.

Breeuwhamer
Is een houten hamer met klankkasten. De hamer heeft aan beide zijden van de steel een kop en is zo vormgegeven dat je veel kracht kunt uitoefenen op het punt waar je slaat, zonder dat je heel hard hoeft te slaan of een hele zware hamer nodig hebt. De klankkasten dienen ervoor om te horen of de hennep die in de naden geslagen wordt stevig genoeg is aangeslagen.

Breeuwhaak
Is een stuk staal met een omgebogen punt, die gebruikt wordt om de naad schoon te krabben alvorens er hennep in aan te brengen.

Breeuwbeitel
Is een stalen beitel, die gebruikt wordt om de hennep in de naden tussen de houten planken te slaan. Er zijn diverse diktes en breedtes breeuwbeitels, en er zijn rechte en kromme, die gebruikt kunnen worden in lastig bereikbare hoeken

Werkwijze

Breeuwen gebeurt zowel bij het bouwen als bij het onderhouden en repareren van houten schepen of bij schepen met een houten dek. Het breeuwen stap voor stap:

• Krab (zo nodig) met de breeuwhaak dat deel van de naad schoon, dat je opnieuw wilt vullen.
  
  
• Haal van de klos met hennep een stuk van 1 å 2 m af. Rol de streng met vezels op een plat oppervlak verder in elkaar door de streng steeds één kant op te rollen en wikkel de streng om je hand.
  
  
• Duw het ene uiteinde van de streng in de naad op de plaats waar je wilt beginnen en duw het andere uiteinde een flink stuk verder losjes in de naad (als de streng los naar beneden hangt rolt deze weer uit).
  
  
• Sla het eerste uiteinde met de breeuwhamer en een smalle beitel vast in de naad. Maak dan een lus in de streng van een paar centimeter tot een decimeter. Sla de streng voorbij de lus vlak naast het eerste stukje streng goed vast met de breeuwhamer en de beitel en maak weer een lus, sla de streng na de tweede lus weer vast vlak naast het vastgeslagen stuk in de naad, enzovoort. Zo ontstaat een naad met lussen die een stuk buiten de naad uitsteken. Werk zo door totdat de gehele naad gevuld is.
  
  
• Ga weer naar het begin van de naad. Nu worden de lussen ook in de naad vastgeslagen. Leg de lussen daartoe allemaal naar één kant en sla met de breeuwhamer en een smalle beitel alle materiaal in de naad.
  
  
• Als alle hennep in de naad zit sla je met de breeuwhamer en een steeds bredere beitel, net zo lang totdat je aan het geluid van de klankkasten van de breeuwhamer hoort dat de hennep zó stevig is aangeslagen, dat het de hardheid van hout benadert. (De hennep is nu ook zeer moeilijk nog uit de naad te verwijderen.)
  
  
• Het afwerken van de met hennep gevulde naad gebeurde vroeger met pek. Tegenwoordig worden naden gewoonlijk glad afgewerkt met Tixopal, verkrijgbaar in een kitbus. Deze wordt met een kitspuit gelijkmatig aangebracht. Het teveel steek je met een plamuurmes met een vloeiende beweging af. Resten vang je op, bijvoorbeeld met een stuk keukenrol, want de kit is heel kleverig.
  
  
• Na deze afwerking kan het hout gelakt, geverfd of geteerd worden.